Dnia 23 października 2024 roku w sprawie prowadzonej pod sygnaturą III CZP 25/24 Sąd Najwyższy odpowiadając na pytanie prejudycjalne „Czy zakaz egzekucji z art. 312 ust. 4 ustawy z 15 maja 2015 r. Prawo restrukturyzacyjne (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r., poz. 2309) ma wpływ na bieg terminu upadku zabezpieczenia hipotecznego z art. 7541 § 1 k.p.c.?” podjął uchwałę, zgodnie z którą „Termin upadku zabezpieczenia hipotecznego na nieruchomości dłużnika (art. 7541 § 1 k.p.c.) nie biegnie, gdy na podstawie art. 312 ust. 4 Prawa restrukturyzacyjnego niedopuszczalne jest skierowanie egzekucji do majątku dłużnika.”
Przepis art. 7541 § 1 Kodeksu Postępowania Cywilnego przewiduje upadek zabezpieczenia po prawomocnym zakończeniu postępowania, a ile uprawniony nie wniesie o dokonanie czynności egzekucyjnych. Jest to uzasadnione tym, że jak wskazywano we wcześniejszym orzecznictwie (Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 26 listopada 2021 r. III CZP 86/20) „Istotą ochrony prawnej udzielanej w postępowaniu zabezpieczającym jest jej tymczasowy charakter. W sprawach, w których interes w uzyskaniu zabezpieczenia wynika z obawy o uniemożliwienie lub poważne utrudnienie wykonania orzeczenia (art. 7301 § 2 in initio KPC), tymczasowość ta polega na tym, że zabezpieczenie obejmuje co do zasady wyłącznie czas niezbędny do uzyskania tytułu wykonawczego, pozwalającego wierzycielowi na wszczęcie egzekucji stwierdzonego tytułem świadczenia. Wyrazem tego założenia jest m.in. art. 730 § 2 KPC, zgodnie z którym udzielenie zabezpieczenia po uzyskaniu tytułu wykonawczego jest co do zasady niedopuszczalne, z zastrzeżeniem sytuacji, w której ma ono na celu zabezpieczenie roszczenia o świadczenie, którego termin spełnienia jeszcze nie nastąpił. Niezależnie od tego, jeżeli postępowanie rozpoznawcze zakończy się korzystnym dla uprawnionego rozstrzygnięciem, zabezpieczenie upada po uprawomocnieniu się orzeczenia (art. 7541 § 1 i 2 oraz art. 757 KPC).”
W określonych sytuacjach jednak przepisy prawa nie pozwalają uprawnionemu wierzycielowi na wszczęcie postępowania egzekucyjnego. Takie zakaz wyrażony jest w ustawie Prawo restrukturyzacyjne oraz w ustawie Prawo upadłościowe. Zakaz taki związany jest z koniecznością ochrony majątku podmiotu podlegającego restrukturyzacji lub upadłości przed egzekucją prowadzoną indywidualnie na wniosek wierzyciela, tak, aby mogły zostać osiągnięte cele związane z odpowiednio restrukturyzacją albo egzekucją uniwersalną (upadłością). Jednocześnie ani przepisy ww. ustaw, ani przepisy Kodeksu Postępowania Cywilnego nie rozstrzygają wprost, jakie mają być losy udzielonego zabezpieczenia, w szczególności hipoteki przymusowej, w przypadku gdy interes prawny wierzyciela, który uzyskał takie zabezpieczenie nie może być realizowany na drodze egzekucji.
W omawianej uchwale Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że wierzyciel zachowuje udzielone mu zabezpieczenie, a tym samym będzie korzystał z wynikającego z niego uprzywilejowania w ramach odpowiednio postępowania restrukturyzacyjnego lub upadłościowego, a także będzie mógł korzystać z zabezpieczenia, gdyby takie postępowanie zostało umorzone bez osiągnięcia zakładanego rezultatu.